پلتفرم تجاری چیست و چطور استفاده میشود؟

پلتفرم چیست؟

پلتفرم یک مدل کسب و کار است که از طریق تسهیل ارتباط بین دو یا چند گروه وابسته به هم، ارزش آفرینی می کند. این دو گروه معمولاً شامل تولید کنندگان و مصرف کنندگان می شود.

در این جا ما در مورد پلتفرم ها به شکل آنلاین در دو دهه اخیر صحبت می کنیم ولی می توان گفت از زمانی که انسان ها بر روی زمین زندگی می کرده اند پلتفرم ها نیز وجود داشته اند. یک نمونه که هنوز هم وجود دارد، مزایده ها هستند. کسی که مزایده برگزار می کند در واقع با ایجاد بستری، ارتباط بین دو گروه را تسهیل کرده و از این راه ارزش آفرینی می کند.

ولی این نوع پلتفرم ها، مدل کسب و کار به اصطلاح Brick and Mortar یا خشت و گلی دارند چون در یک محیط فیزیکی ارتباط را تسهیل می کنند.

در شکل جدید آن، پلتفرم ها برای تسهیل ارتباط، شبکه ای عظیم و قابل گسترش ایجاد می کنند و از این طریق، تشکیل ارتباط و معامله بین کاربران و گروه های مرتبط تسهیل می شود. برای مثال توییتر محتوایی تولید نمی کند بلکه صرفاً بستری ایجاد کرده که در آن کاربران هم محتوا تولید و هم مصرف می کنند.

در کنار مدل کسب و کار پلتفرم، مدل خطی کسب و کار وجود دارد که در آن کسب و کار کالایی را تولید یا خدمتی را ارائه می کند و مشتریان از آن بهره می برند. در این نوع کسب و کار جریان فقط از بالا به پایین است و مشتری نقشی در ارزش آفرینی ندارد. مدل خطی کسب و کار، یکی از مدل های رایج قبل از پلتفرم های آنلاین بوده است.

در مدل کسب و کار خطی، توسعه کسب و کار با سرمایه گذاری و افزایش تولید و منابع صورت می گیرد ولی در مدل پلتفرم، توسعه کسب و کار با گسترش افراد دخیل در پلتفرم و افزودن شبکه های بیرونی به پلتفرم صورت می گیرد.

بر خلاف پلتفرم ها، یک مدل کسب و کار خطی می تواند اموال خود را به طور نسبتاً دقیقی محاسبه و پیگیری کند. اموال یک کسب و کار می تواند کالای فیزیکی یا دیجیتالی باشد.

امروزه، کالا یا خدمتی که کسب و کاری ارائه می کند و مالک آن است لزوماً تنها منبع ارزش آفرینی نیست بلکه روابط و شبکه هایی که یک پلتفرم ایجاد می کند نیز ارزش دارند.

یکی از ویژگی های پلتفرم های آنلاین این است که ارزش آفرینی مرکزیت ندارد یعنی ارزش آفرینی توسط افراد خاصی صورت نمی گیرد بلکه هر کدام از افراد دخیل در پلتفرم می توانند این کار را انجام دهند.

امروزه تعداد زیادی از کسب و کارها و استارت آپ های موفق، پلتفرم هستند یا قسمت قابل توجهی از کسب و کار آن ها از این مدل پیروی می کند از جمله آمازون، اینستاگرام، یوتوب، واتس اپ، اسنپ چت، ای بی، علی بابا و نمونه های ایرانی آن نیز اسنپ، تپسی، بامیلو، دیوار، کافه بازار، شیپور و متمم هستند.

سه مورد از موفق ترین کسب و کار هایی که بر اساس مدل پلتفرم کار می کنند فیسبوک، اپل و گوگل هستند. در سال ۲۰۱۶ چهار شرکت از ۵ شرکت برتر  از نظر مجله فوربز، کسب و کارهایی بر مبنای مدل پلتفرم بودند و تا اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی ۵ شرکت برتر با معیار ارزش سهام در بورس (Market Capitalization) نیز همه پلتفرم بودند.

در این ویدیو، وارن بافت، یکی از موفق ترین سرمایه گذاران جهان، در مورد دگرگونی مدل های کسب و کار ۵ شرکت برتر در سطح جهان صحبت میکند.

می توان در کنار مدل کسب و کار پلتفرم، مدل کسب و کار خطی و سنتی را در نظر گرفت. در مدل کسب و کار خطی، شرکت ها کالایی را تولید یا خدمتی را ارائه می کنند و آن را به مشتریان می فروشند. این فروش از بالا به پایین و یک طرفه است، مثل جریان آب در یک رودخانه، در حالی که مدل کسب و کار پلتفرم، به مصرف کنندگان نیز اجازه ارزش آفرینی می دهد و جریان خطی و یک طرفه ای وجود ندارد.

در مدل کسب و کارهای خطی، ارزش آفرینی با تولید کالا یا ارائه خدمتی انجام می گیرد ولی می توان گفت پلتفرم ها با ایجاد ارتباط و تولید تبادلات ارزش آفرینی می کنند.

Alex Moazed، موسس و مدیر اجرایی شرکت Applico، پلتفرم را مدل کسب و کاری تعریف می کند که با تسهیل تبادل یا ارتباط بین دو یا چند گروه وابسته به هم ارزش آفرینی میکند؛ این دو گروه معمولاً مصرف کنندگان و تولید کنندگان هستند.

انواع مدل های پلتفرم

اگر چه همه پلتفرم ها اساساً بر مبنای یک مدل کسب و کار هستند و ویژگی های مشترکی دارند ولی در سطوح بالا با هم یکسان نیستند.

یکی از دسته بندی هایی که می توان برای پلتفرم ها انجام داد، بر اساس نوع ارزشی است که در کسب و کار تبادل می شود و به صورت زیر است:

• مارکت پلیس ارائه خدمت
• مارکت پلیس ارائه محصول: محصول می تواند فیزیکی یا دیجیتالی باشد.
• پلتفرم پرداخت: تسهیل پرداخت مالی
• پلتفرم سرمایه گذاری: بستری برای تسهیل سرمایه گذاری
• شبکه اجتماعی
• پلتفرم ارتباطی
• پلتفرم های توسعه نرم افزار
• پلتفرم های محتوا

تفاوت Exchange platform و Maker Platform چیست؟

Exchange platform تبادل مستقیم و یک به یک ۱:۱ را تسهیل میکند ولی Maker Platform تبادل یک کاربر با تعداد کاربران بیشتر از یک نفر را تسهیل میکند.

تفاوت Commoditized  و Non-Commoditized  چیست؟

پلتفرمی که در آن کالا یا خدمتی که مبادله می شود، تنها چند خصوصیت مرتبط دارد که کیفیت کالا یا خدمت را مشخص می کند، Commoditized است مثل اسنپ یا Uber. پلتفرمی که تعداد زیادی مؤلفه مرتبط برای انتخاب محصول وجود دارد،Non-Commoditized است، مثل Airbnb.

مارکت پلیس ­ها بر این اساس که سرویس یا کالایی که ارائه می کنند چه قدر قابل سنجش و طبقه بندی است، می‌توانند بین دو سر طیف قرار بگیرند. برای مثال اسنپ یا تپسی به این دلیل بیشتر به Commoditized بودن نزدیک هستند که خدمتی استاندارد و مشخص ارائه می کنند و مشتریان بیشتر به این که از یک نقطه شهر به نقطه دیگری بروند اهمیت می دهند و پلتفرم مؤلفه های سنجش گوناگونی ندارد.

برای مثال، دو شرکت نوکیا و بلک بری در گذشته جزو برترین شرکت های تولید گوشی های همراه بودند ولی در حال حاضر این گوگل و اپل هستند که پیشرو بازار گوشی های همراه هستند. یکی از مهم ترین عوامل موفقیت این دو، گوگل پلی و اپ استور است که پلتفرمی برای توسعه دهندگان ایجاد کرده اند و از این طریق به اصطلاح Co-Creation انجام می گیرد و ارتباط بین توسعه دهندگان نرم افزارها و کاربران تسهیل شده است.

برای موفقیت هر پلتفرمی لازم است که طراحی پلتفرم با نوع پلتفرم مطابقت داشته باشد. یکی از اولین مراحل طراحی یک پلتفرم موفق، تشخیص این است که چه نوع پلتفرمی با کسب و کار مد نظر ما مطابقت دارد.

Marketplace و تفاوت آن با E-Commerce

با فهمیدن مدل کسب و کار پلتفرم، مفهوم مارکت پلیس نیز تا حد خوبی باید برای ما روشن شده باشد. مارکت پلیس نوعی مدل کسب و کار پلتفرم است که تبادل بین خریداران و فروشندگان را تسهیل می کند و می تواند کالای فیزیکی یا دیجیتالی یا خدمتی ارائه کند.

یک ویژگی مشترک همه کسب و کارهایی که صرفاً مارکت پلیس هستند، این است که اگر محصولی می فروشند مالک آن نیستند و در نتیجه انباری نیز ندارند و اگر خدمتی ارائه می شود، خود کسب و کار خدمت را ارائه نمی کند بلکه تنها به عنوان یک واسطه عمل می کند. مارکت پلیس ها با تأمین کنندگان در ارتباط هستند و کالا یا خدمت آن ها را در مارکت پلیس خود ارائه می کنند.

از معروف ترین نمونه های مارکت پلیس که کالا ارائه می کنند eBay، Amazon در سطح جهانی و بامیلو، کافه بازار اندروید در کشور ایران است. معروف ترین نمونه های مارکت پلیس که خدمتی ارائه می کنند Uber و Airbnb در سطح جهانی و اسنپ، تپسی و “خدمت از ما” در ایران است.

شاید اسم E-Commerce برای بعضی از ما ناآشنا باشد ولی احتمالاً اکثر ما از سایتی خرید کرده ایم که اساس مدل کسب و کار آن یا قسمتی از آن E-Commerce باشد. می توان تجارت الکترونیک را معادل E-Commerce در فارسی در نظر گرفت. در ساده ترین شکل آن، یک کسب و کار با مدل E-Commerce محصولات خود را در سایت خود به فروش می گذارد و مشتریان نیز از این طریق محصولات را خریداری می کنند. هر سایتی که ما از آن خرید آنلاین انجام می دهیم بر اساس این مدل بنا شده است. یکی از مشخصه های یک سایت E-Commerce، انجام شدن تراکنش مالی در آن است.

برای تفاوت قائل شدن بین این دو مدل باید توجه داشته باشیم هر وبسایت مارکت پلیس یک E-Commerce هم هست ولی هر E-Commerce یک مارکت پلیس نیست. برای مثال سایت شهر کتاب یا مرکزش یک E-Commerce است ولی مارکت پلیس نیست. سایت بامیلو هم مارکت پلیس است و هم E-Commerce.

یکی از ویژگی های مشترک سایت هایی که بر مبنای مدل کسب و کار E-Commerce کار می کنند این است که مالک محصول خود هستند و باید مکانی برای نگه داری از محصولات خود داشته باشند، چه کالای آن ها فیزیکی باشد چه دیجیتالی.